• صفحه نخست
• نقوش ختایی درفرش وپیشینه آن

نقوش ختایی در فرش چیست ؟

نقوش ختایی نقوشی مبتنی بر عناصر گیاهی هستند ، همه گلبرگ های موجود در خانواده ختایی ها متاثر از اجزای گیاهی موجود در طبیعت هستند ولی به شکل ساده شده و انتزاعی مورد استفاده قرار می گیرند

 .

نقوش ختایی نقوشی مبتنی بر عناصر گیاهی هستند ، همه گلبرگ های موجود در خانواده ختایی ها متاثر از اجزای گیاهی موجود در طبیعت هستند ولی به شکل ساده شده و انتزاعی مورد استفاده قرار می گیرند .

مثلا گل رز از حالت سه بعدی ، حجم‌دار ، رئال و طبیعی تبدیل شده به حالت تخت دو بعدی و یا برگ‌ها هم به همین ترتیب .

خیلی از پیچش های جوانه ها یا شاخه های عناصر گیاهی در خانواده ختایی به شکل خیلی ساده و خلاصه به نقوشی تبدیل شدند که در کنار هم پر کننده فضاهایی هستند که اسلیمی ها ساخته اند .  

نقوش ختایی و اسلیمی بسیار در کنار هم به کار می‌روند . خیلی اوقات نقشه های داریم که با عناصر نقوش ختایی ساخته می شود ولی نقشه ای که به صورت اختصاصی و تنها فقط اسلیمی باشد خیلی کم است . معمولا گل های ختایی زینت ‌بخش نقوش اسلیمی هستند.

ریشه تاریخی نقوش ختایی عمدتا کوتاه‌تر از اسلیمی‌هاست . اما به نظر می‌رسد تاریخچه آن نیز به قبل از اسلام بر می‌گردد .
مثلا به گفته محققین علوم هنری ریشه گل شاه عباسی که یکی از گل های ختایی است به گل نیلوفر آبی برمی گردد که  به صورت ساده استفاده میشد

 در سیر تکامل هنری در سبک‌ها و دوره های مختلف که اوج آن در دوره صفوی است به شاه عباسی های پر کاربرد تبدیل شد که هنوز که هنوز است همان گل های شاه عباسی را می بینیم و استفاده می کنیم.
نقوش ختایی بعد از ورود قوم مغول به ایران و از هنر نقاشی منطقه ختا یا ختن که بخش هایی از چین و مغولستان است ، تاثیرات بسیاری را به خود دید و از آن زمان به بعد وارد سیر تکاملی بیشتری نسبت از اداوار ما قبل شد .

برگ های بادامی ، برگهای کنگره دار که برگرفته از گیاه گنگر هستند ، انواع و اقسام گل های گرد که برگرفته از گلهای شقایق و نرگسی و … در طبیعت هستند و عمدتا در هر طبقه خود پنج پر دارند ، انواع و اقسام غنچه ها و کاسبرگ هایی که برگرفته از عناصر گیاهی هستند ، بندهای ختایی که نشان دهنده شاخه و پیچش تنه اصلی درخت و گیاه است ، همه از زیرمجموعه های خانواده ختایی ها به حساب می آیند .

نقوش گیاهی ختایی:

ختا را برخی منسوب به خطا به معنی اشتباه و سهو می دانند. ختابه معنی گل و ریحان هم به کار رفته است؛ و همچنین ناحیه ای از چین به نام ختا.

نقوش ختایی ساقه هایی هستند مانند ریسمان که گل ها، غنچه ها، برگ ها و بندها روی آن قرار می گیرند. نقوش ختایی دارای پیچ و خم موزون هستند. بعضی ها بر این عقیده اند که این گونه طرحها را در دوره  مغول از چین آورده اند و به همین دلیل ختایی نامیده می شود ولی بررسی سیر تکاملی کاربرد طرح گلها در دوره های مختلف از دوران هخامنشی تا کنون نشان می دهد که این طرح در آثار این دوران هم بوده و به تدریج تکامل یافته است و این تشابه نقوش به دلیل روابط سیاسی، فرهنگی و بازرگانی میان دو کشور بوده است.

به عبارتی دیگر ختایی گونه ای اسلیمی ظریف با گل و بوته و غنچه است.

طرحهای ختایی هم مانند اسلیمی ها به تناسب فضا و طرحهای هندسی روی سطح اثر هنری می چرخند و هنرمند برای پر کردن نقش یک قطعه قالی یا کاشی ناگزیر است از این طرح ها بهره گیرد : زیرا این طرح ها در واقع وسایلی برای ایجاد نظم و وحدت میان اجزا اثر هنری هستند.

قاعده ترسیم گل درختایی نیز مانند طرحهای اسلیمی بر دایره استوار است و از تلفیق و ترکیب دوایر، انواع گلهای ختایی به شکل غنچه و گل کامل و با جلوه های مجرد ظاهرمی شوند. کاملترین گل در مجموعه  ختایی به «لاله عباسی» شهرت دارد.

گل و برگ های به کار رفته در ختایی عبارتند از: برگ عباسی – گل شاه عباسی (اناری) – پیچک – غنچه – گل نیلوفر – پنج پر – گل فرفره – ساق و برگ مو – خوشه ی انگور – بوته ترمه (بته جقه) – نخل – انجیر و … اجزای ختایی شامل: برگ، گل، غنچه و بند می باشد.

در طرح ختایی چند نکته اساسی وجود دارد و آن این است که قسمت هایی از طرح ساقه ضخیم تر و قسمتهای نازکتر است. چنان که در طبیعت، ساقه ها به این صورت هستند. دیگر این که گل اصلی در طرح ختایی باید جایی قرار گیرد که توجه بیننده را به خود جلب کند. همچنین برگها و گلها و غنچه های ختایی (مفردات ختایی) باید با گل اصلی متناسب باشند.

بهره گیری از شیوه ی طراحی طبیعت گرا در هنر غربی که از زمان قاجاریان افزایش یافته بود باعث شد که هنرمندان ایرانی از آن زمان (قرن دوازدهم هجری قمری) به بعد نقوش گردان اسلیمی و ختایی را در آثار خود کمتر به کار ببرند. در دوره صفویه نقوش گیاهی و انتزاعی گردان (اسلیمی و ختایی) کاربرد بسیار متنوع و گسترده ای پیدا کرد و در تزئینات گنبد و کاشی کاری مساجد و ابنیه شهرت داشت.

ترسیم و اجرای نقوش و گره های هندسی با شیوه ای دقیق به تنهایی و گاه با تلفیق ختایی و اسلیمی به صورت گوناگون به ویژه در تزئینات معماری (از جمله مقرنس) رواج بسیار داشت. مسجد جامع اصفهان در شمار شاهکارهای معماری جهان است و مجموعه ی کاملی از بیان تاریخ و هنر و کاربرد مصالح و تکنیک های مختلف معماری است. از تزئینات مهم گیاهی اسلیمی و ختایی در این بنای معروف میتوان از محراب گچبری، نورگیری های کاشی کاری و کاشی کاری معرق ایوان جنوبی آن نام برد.

یکی دیگر از عناصر معماری در ساخت مساجد محراب ها هستند. از محراب های گچبری شده با تزیین نقوش گیاهی اسلیمی و ختایی می توان از محرابهای مسجد جامع اردستان، مسجد پیر بکران، مسجد علویان، مسجد بسطام نام برد.

غالب بناهایی که از شاهکارهای معماری ایران محسوب میشوند بخش عمده ای از زیبای و شکوه خود را از کاشیهای زیبای خود دارند که با نقوش گیاهی مزین شده است. کاشیکاری سقف مسجد امام خمینی (شاه سابق) در اصفهان نمونه ای با ارزش از این نوع نقوش می باشد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”